Veelgestelde vragen: Preventiescanner Dakloosheid

De Preventiescanner Dakloosheid geeft gemeenten een beeld van hun huidige preventieve aanpak van dakloosheid: wat is de kracht ervan en wat wil je als gemeente behouden en wat zijn kansen voor versterking. Tevens krijgen gemeenten zicht op hoe het er bij elk van de andere gemeenten, en dus in de regio, voor staat met preventie. De Preventiescanner geeft de mogelijkheid om gezamenlijk te reflecteren op de huidige aanpak en om prioriteiten te stellen bij de versterking ervan. Verder geeft de Preventiescanner met voorbeelden inspiratie om met preventie aan de slag te gaan.

De Preventiescanner Dakloosheid is gebaseerd op vier pijlers van sociale inclusie (Wolf, 2021). In schema 1 zijn die pijlers in het ‘beleidskader sociale inclusie’ opgenomen, met de hierbij horende doelen.

Schema 1 Beleidskader Sociale inclusie

1 Bestaanscondities

Bestaanscondities verwijzen naar wat mensen nodig hebben voor een goed leven, inclusief de eigen regie en veerkracht om zelf in die condities te voorzien, tegenslagen op te vangen en een betekenisvolle bijdrage te leveren aan de samenleving. Doel is een stabiele basis van een thuis. Deze primaire vorm van preventie komt ten goede aan alle burgers en vraagt extra inspanningen voor mensen die achterop raken.

2 Voorzorg

Voorzorg omvat, om erger te voorkomen, proactieve signalering en vroegtijdige ondersteuning van mensen die door een opeenstapeling van risico- en stressfactoren de greep op hun bestaan en de geborgenheid van hun (t)huis (dreigen te) verliezen en/of te maken hebben met onzekere of ontoereikende huisvesting. Deze vorm van secundaire preventie richt zich op het behouden van een thuis.

3 Herstelzorg

Herstelzorg omvat ondersteuning van mensen die achterop zijn geraakt, moeite hebben om zichzelf te handhaven in de samenleving en voor een goed leven extra steun nodig hebben. Het gaat om mensen die in de wijk wonen, om mensen die uitstromen uit een verblijfsinstelling en om mensen die op straat verblijven. Doel van deze tertiaire vorm van preventie is het borgen van een beschermd thuis en het voorkomen van (nieuwe episoden van) dakloosheid.

4 Inclusief wonen

Inclusief wonen omvat een breed arsenaal aan gevarieerde woonplekken. Met het oog op inclusief wonen gaat het specifiek om: 1) tijdelijke woonplekken voor mensen met een acute woonvraag als gevolg van verlies van onderdak (secundaire preventie); en, 2) beschermde woonplekken in de wijk voor mensen die vertrekken uit een verblijfsinstelling (tertiaire preventie). Doel is passende, duurzame huisvesting.

De Preventiescanner bestaat uit een (online) vragenlijst waarin de vier pijlers van sociale inclusie worden uitgevraagd: basiscondities, voorzorg, herstelzorg en inclusief wonen De focus van de uitvraag bij ‘inclusief wonen’ ligt op de twee belangrijkste routes naar dakloosheid, nl. verlies van onderdak vanwege een ingrijpende gebeurtenis en gebrek aan onderdak na uitstroom uit een verblijfsinstelling. Behalve over de pijlers van sociale inclusie verzamelt de Preventiescanner gegevens over de stand van het gemeentelijke beleid inzake preventie van dakloosheid en over beschikbare, relevante beleidsinformatie voor (de onderbouwing van) dat beleid. De opbouw van de Preventiescanner Dakloosheid is als volgt:

1. Bestaanscondities
   • Gezondheid
   • Wonen
   • Inkomen
   • Activiteiten
   • Relaties
2. Voorzorg
3. Herstelzorg
4. Inclusief wonen
5. Beleid voor preventieve aanpak dakloosheid
6. Zicht op sociale uitsluiting en dakloosheid

De eerste stap is een toelichting door Impuls op de Preventiescanner in een regionaal overleg van betrokken gemeenten.

De tweede stap bestaat uit het invullen van een on line vragenlijst door elke gemeenten in de regio. Per mail krijgt elke gemeente een link naar de vragenlijst, met een unieke toegangscode. Het is raadzaam om per gemeente één persoon aan te wijzen die hoofdverantwoordelijke is voor het invullen. De beleidsdomeinen waarover informatie wordt uitgevraagd zijn: Wmo, wonen, (publieke) gezondheid, werk en inkomen, zorg en veiligheid, maatschappelijke opvang en jeugdzorg. Het is mogelijk dat meerdere mensen aan de online vragenlijst werken op een verschillend moment. De vragenlijst kan tussentijds worden opgeslagen en het invullen kan later worden hervat.

De derde en vierde stap omvat de analyse van de vragenlijstgegevens door Impuls en het maken van de conceptrapportage. De resultaten van de Preventiescanner worden in de rapportage per gemeente en voor alle gemeenten tezamen gepresenteerd. Hierbij is de verwijzing naar de gemeenten anoniem (elke gemeente krijgt een cijfer dat alleen bij de eigen gemeenten bekend is). Vanzelfsprekend kunnen gemeenten hun cijfer bij de overige gemeenten bekend maken.

De vijfde stap bestaat uit een online terugkoppeling door Impuls van de bevindingen, nadat de gemeenten de conceptrapportage is toegestuurd. De terugkoppeling gebeurt regionaal met alle gemeenten samen, en kan zowel op ambtelijk als op bestuurlijk niveau. Tijdens deze terugkoppeling licht Impuls de resultaten van de Preventiescanner toe, en is er gelegenheid voor vragen en voor verdiepende discussie.

De zesde stap is dat gemeenten eventuele onjuistheden in de conceptrapportage aan Impuls doorgeven. Impuls werkt de rapportage bij en verstuurd die naar alle deelnemende gemeenten.

De zevende stap is aan de gemeenten in de regio, nl. het op basis van de rapportage en andere informatie bepalen van de prioriteiten bij het versterken van de preventieve aanpak. De Preventie Alliantie (Judith Wolf en andere experts) kan hierbij voor vragen worden geconsulteerd.

De uitvoering van de Preventiescanner – van start tot afronding – beslaat in totaal ongeveer 3 maanden.

Van elk van de gemeenten in een regio is de verwachte inzet:

• Meedoen aan de introductie van de Preventiescanner Dakloosheid tijdens (een klein deel van) een regulier overleg van gemeenten.
• Het aanleveren van een contactpersoon per regio voor contact met de Preventie Alliantie.
• Invullen van de vragenlijst van de Preventiescanner.
• Meedoen aan de terugkoppeling van de resultaten op ambtelijk en/of bestuurlijk niveau.
• Doornemen van rapportage op evt. onjuistheden en deze terugkoppelen.
• Meedoen aan een evaluatie van de Preventiescanner Dakloosheid voor verbetering van dit instrument en om zicht te krijgen op wat de Preventiescanner voor de gemeenten in de regio betekent. De evaluatie bestaat uit enkele vragen (via lijstje en/of telefonisch gesprek).

Op basis van de uitvoering van de Preventiescanner in negen regio’s, met in totaal 60 gemeenten, is de geschatte tijdsinzet van de belangrijkste onderdelen als volgt:

• De vragenlijst invullen. Bij kleinere gemeenten vraagt dit (gemiddeld) 4 uur, bij de grotere gemeenten vraagt het invullen meer tijd (ongeveer 5 uur) en bij centrumgemeenten (gemiddeld) 12 uur. De invultijd is sterk afhankelijk van de grootte van de gemeenten en de beschikbaarheid van informatie binnen een gemeente.
• Lezen van conceptrapportage. Dit vraagt ongeveer 1 à 2 uur. Bij het doorlezen van de conceptrapportage is het zaak in de tekst eventueel onjuistheden aan te geven en vervolgens naar Impuls te sturen.
• Terugkoppeling van de vragenlijst door Impuls op ambtelijk en/of bestuurlijk niveau. Maximaal 1 uur. Afhankelijk van de behoefte van de gemeenten.

De Preventiescanner Dakloosheid is met enthousiasme in de regio’s en de gemeenten ontvangen. De kracht van de Preventiescanner is, volgens de deelnemende gemeenten, dat met de rapportage de Preventiescanner een overzicht biedt van wat elke gemeente doet op het gebied van preventie van dakloosheid en wat andere gemeenten in de regio doen, wat er beter kan of mist en wat er al goed gaat (krachten en kansen). Dit geeft een goede basis en onderbouwing van waar de regio mee aan de slag kan. Ook geven de gemeenten aan dat de Preventiescanner helpt om met elkaar gericht in gesprek te gaan over de preventieve aanpak, zij hierin van elkaar leren hoe het (anders) kan en op ideeën komen over wat nog nuttig kan zijn en van andere gemeenten ‘overgenomen’ kan worden. Samenvattend gaven deelnemende gemeenten naar aanleiding van hun deelname het volgende aan:

• De Preventiescanner helpt om preventie van dakloosheid binnen de gemeente(n) op de kaart te zetten
• De Preventiescanner biedt houvast bij de breedte van de beleidsopgave van preventie
• Het versterkt het niveau van gespreksvoering in overleggen over preventie van dakloosheid
• Het geeft inzicht in regionale en/of lokale verschillen in het tegengaan van dakloosheid
• Het biedt inspiratie voor concrete interventies

De resultaten van de Preventiescanner worden gebruikt voor 1) reflectie en inspiratie voor gemeenten op lokaal en regionaal niveau; 2) terugkoppeling tijdens landelijke masterclasses van de Preventie Alliantie, en, 3) onderzoek en publicaties, waaronder een samenvattende rapportage van alle uitgevoerde preventiescans om te delen met alle gemeenten en de landelijke overheid. De uitkomsten slaan wij veilig, niet herleidbaar naar gemeenten op, volgens de regels van goed wetenschappelijk onderzoek.

De Preventiescanner is enkel beschikbaar voor gemeenten die in regionaal verband van de scanner gebruik willen maken. Dat geeft de meeste meerwaarde. Een enkele gemeente kan derhalve (nog) niet meedoen met de Preventiescanner.

In 2024 en 2025 kan Impuls een serie preventiescans in regio’s uitvoeren zoals beschreven in dit informatieblad. De planning van de uitvoering gebeurt in goed overleg.

Het ministerie van VWS financiert via de Preventie Alliantie het merendeel van de kosten van de uitvoering van de Preventiescanner. Voor de regio geldt een eigen bijdrage van moet 3.500 euro (excl BTW), ongeacht het aantal deelnemende gemeenten.

Meld je hier aan!

Ook voor andere vragen staan wij open.

E-mail: Preventiealliantie-impuls@radboudumc.nl

Telefoon: 0243610914 (Sara Al Shamma) en 0615872045 (Judith Wolf)